Upadłości konsumenckiej na nowych zasadach – przesłanki wydania przez sąd upadłościowy postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej

Wstęp

24 marca 2020 r. weszła w życie kolejna już, gruntowna zmiana przepisów dotyczących tzw. upadłości konsumenckiej (dalej: Nowelizacja). Zmian do ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228, dalej: p.u.) wprowadziła ona wiele, ale w niniejszym artykule zostanie rozważona zmiana przesłanek oddalenia przez sąd upadłościowy wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

1. Dotychczasowe podstawy oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej

Przed wejściem w życie Nowelizacji, w p.u. znajdowały się art. 491⁴. Rzeczony przepis dawał sądowi upadłościowemu liczne podstawy do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. W interesującej nas części brzmiał on w sposób następujący:

„1.  Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

2.  Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:

1) w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,

2) ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 49120,

3) dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,

4) czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli

– chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

3.  Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

4.  Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.”

W praktyce, przesłanką na podstawie której sąd upadłościowy najczęściej oddalał omawiany wniosek był przytoczony powyżej ust. 1, czyli doprowadzenie przez dłużnika do swojej niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopinia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.  

2. Podstawy oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na nowych zasadach

Art. 491⁴ ust. 1 p.u., m.in. ze względu na nieostre przesłanki, prowadził do licznych rozbieżności w orzecznictwie. W podobnych stanach faktycznych niektóre sądy uwzględniały wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a inne go oddalały. Prowadziło to do zjawiska tzw. forum shoppingu („turystyki sądowej”), tj. próby takiej manipulacji właściwością, aby wniosek był złożony do sądu, który na rzeczoną upadłość patrzy nieco mniej restrykcyjnie.

Ustawodawca, wraz z Nowelizacją, zdecydował się jednak uchylić cały art. 491⁴ p.u., w tym omawiany ust. 1 tego przepisu. Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu Nowelizacji, decyzja taka wynikała z chęci usprawnienia procedury upadłościowej. Owo uefektywnienie powinno wynikać właśnie z rezygnacja z konieczności badania przez sąd, na etapie ogłaszania upadłości, zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności. Tak, jak w przypadku niewypłacalności przedsiębiorców, o ogłoszeniu upadłości powinien przede wszystkim decydować stan niewypłacalności, tj. stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 p.u.), a nie ocena zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu zadłużenia. Ewentualne niewłaściwe zachowania dłużnika, niestanowiące przestępstwa lub czynności bezpośrednio nakierowanych na pokrzywdzenie wierzycieli, będą badane na etapie ustalenia planu spłat wierzycieli, a więc wtedy, gdy o zachowaniach dłużnika będą mogli wypowiedzieć się także wierzyciele. Wówczas będzie podejmowana decyzja, czy możliwa jest odmowa oddłużenia upadłego, przy czym możliwość tę ogranicza się do sytuacji celowego działania upadłego nakierowanego na trwonienie majątku, a więc prowadzącego do oczywistego pokrzywdzenia wierzycieli i wynikającego ze złej woli dłużnika.

Podsumowując, obecnie, w istocie jedyną przesłanką oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest stan braku niewypłacalności dłużnika. Należy jednak pamiętać, że, zgodnie z powyższym, ogłoszenie upadłości nie oznacza jeszcze na 100%, że konsument zostanie oddłużony.

Podsumowanie

Dzięki Nowelizacji ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinno być dużo prostsze. Choć nowe przepisy zostały zaprojektowane zanim jeszcze w ogóle usłyszano o COVID-19, wprowadzone zmiany w wielu przypadkach powinny stanowić skuteczne narzędzie do oddłużania konsumentów, którzy popadli w kłopoty finansowe właśnie ze względu na panującą epidemię.