Kara umowna przekraczająca wysokość wynagrodzenia

1. Wstęp

W praktyce nieraz wierzyciel dochodzi od dłużnika kary umownej w wysokości przekraczającej wysokość jego wynagrodzenia. Przykładowo, spółka energetyczna miała otrzymać za wykonanie przyłączenia wynagrodzenie w wysokości 10 tys. złotych. Następnie taki podmiot, za każdy dzień zwłoki w dostarczeniu odpowiedniego dokumentu, naliczył karę umowną w wysokości 15 tys. złotych. Powstaje pytanie, czy dochodzenie tak dużej kary jest zgodne z prawem.

2. Wysokość szkody a wysokość kary umownej

Zgodnie ze słynną uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 61/02, fakt powstania i wysokości szkody są nieistotne jeżeli chodzi o obowiązek zapłaty kary umownej. Tym samym, wierzyciel, mimo braku szkody, może dochodzić zapłaty kary umownej. Mogłoby się zatem wydawać, że naliczenie kary umownej przewyższającej wysokość wynagrodzenia jest dopuszczalne.

3. Godny ochrony interes wierzyciela

Jak jednak podkreśla się w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, przepisy normujące karę umowną nie pozbawiły doniosłości relacji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela. Można mieć poważne wątpliwości, czy naliczenie kary umownej, która znacznie przewyższa wysokość wynagrodzenia wierzyciela, rzeczywiście chroni jego godny ochrony interes. Zwłaszcza w przypadku braku wykonania przez dłużnika pobocznego, nieistotnego obowiązku. Przykładowo, braku dostarczenia dokumentu, który wcale kluczowy dla umowy nie jest. W takim przypadkach można podnosić, że dochodzona kara umowna jest sprzeczna z istotą owej instytucji. Tj. próbuje kreować interes wierzyciela, który za godny ochrony uznany być nie może. W przypadkach dużej dysproporcji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a chronionym za jej pomocą interesem wierzyciela, dopuszczalne jest jej zmniejszenie, czyli tzw. miarkowanie. Zgodnie z art. 484 § 2 KC, dłużnik może go żądać, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Przepis ten ogranicza autonomię woli stron w kształtowaniu kary umownej. Przy ocenie, czy zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana nie wyklucza się uwzględnienia relacji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a wysokością wynagrodzenia należnego stronie zobowiązanej do zapłaty kary umownej.

4. Wysokość kary umownej a wysokość wynagrodzenia

W orzecznictwie można spotkać tezę, że jeżeli kara umowna jest równa bądź zbliżona do wartości zobowiązania, należy ją uznać za rażąco wygórowaną.

Teza taka może budzić wątpliwości, ale wydaje się, że orzeczniczym i rynkowym standardem jest, że zastrzeżona kara umowna nie powinna przekraczać 30% wynagrodzenia głównego.

5. Podsumowanie

Podsumowując, w przypadku w którym wierzyciel dochodzi kary umownej, która przewyższa wysokość jego wynagrodzenia, istnieje podstawa do miarkowania naliczonej kary umownej. Należy jednak pamiętać, że każdy przypadek należy zbadać odrębnie i najlepiej skonsultować go z profesjonalnym pełnomocnikiem.